امر به معروف و نهى از منکر

 یکى از بزرگترین واجبات دینى امر به معروف و نهى از منکر است. قرآن کریم در این باره مى‏فرماید: وَلْتَکُنْ مِنکُم أُمَّةٌ یَدعُونَ اِلى الخَیرِ وَ یأمُرُون بِالمعروفِ وَ یَنهَونَ عَنِ المُنکَرِ و أولئِکَ هُمُ المُفلِحون.

 ترجمه: «باید عدّه‏اى از شما باشند که دعوت به خیر و امر به معروف و نهى از منکر کنند؛ و رستگاران آنان هستند».

 از رسول خدا(ص) روایت شده که فرمودند: «چگونه خواهید بود زمانى که ببینید زنها فاسد و جوانان فاسق شده‏اند و شما امر به معروف و نهى از منکر نمى‏کنید؟ گفتند: یا رسول اللَّه، آیا چنین اتفاقى خواهد افتاد؟ فرمود: بله. بعد اضافه کردند: چگونه خواهید بود زمانى که امر به منکر و نهى از معروف انجام دهید؟ گفتند: آیا چنین اتفاقى رخ خواهد داد؟ فرمود: بله، و بدتر از این زمانى است که مى‏بینید معروف منکر شده و منکر معروف شده است».

 و از ائمّه معصومین(ع) روایت شده که: «بوسیله امر به معروف واجبات خدا برپا مى‏شود و راه‏ها امنیت پیدا مى‏کند و کسب و کارها حلال و از ستم و تعدّى به دیگران جلوگیرى مى‏شود، و همچنین امر به معروف موجب آبادى زمین و گرفته شدن حق مظلومان از ظالمان مى‏گردد، و همواره مردم تا زمانى که امر به معروف و نهى از منکر کنند و در کارهاى نیک به یکدیگر یارى رسانند در خیر و خوبى بسر مى‏برند، و اگر این واجب الهى را انجام ندهند برکت از آنها سلب مى‏شود، و ظالمان بر آنها مسلّط مى‏شوند و یار و یاورى در آن هنگام از زمین و آسمان نخواهند داشت».

 از رسول خدا(ص) روایت شده که فرمود: «خداوند از مؤمن ناتوانى که دین ندارد بدش مى‏آید. پرسیدند: مؤمن ناتوان بى دین کیست؟ فرمود: آن کس که نهى از منکر نمى‏کند».

 و از على‏(ع) روایت شده که فرمود: «کسى که منکر و بدى را با قلب و دست و زبان انکار (مخالفت و جلوگیرى) نکند، مرده‏اى میان زندگان است».

 مسأله 2890 - امر به معروف و نهى از منکر با شرایطى که ذکر خواهد شد، واجب است و ترک آن معصیت است و در مستحبّات و مکروهات هم به نحوى که موجب اذیت و اهانت به او نباشد و انجام آن براى افرادى مثل او سنگین و ثقیل نباشد که موجب دلزدگى نسبت به دین شود امر و نهى مستحب است.

 مسأله 2891 - امر به معروف و نهى از منکر واجب کفایى مى‏باشد و در صورتى که بعضى از مکلّفین قیام به آن کنند از دیگران ساقط است و اگر اقامه معروف و جلوگیرى از منکر، موقوف بر اجتماع جمعى از مکلّفین باشد واجب است اجتماع کنند.

 مسأله 2892 - اگر بعضى امر و نهى کنند و مؤثّر نشود و بعض دیگر احتمال بدهند که امر آنها یا نهى آنها مؤثّر است، واجب است امر و نهى کنند.

 مسأله 2893 - بیان مسأله شرعیه کفایت نمى‏کند در امر به معروف و نهى از منکر، بلکه باید مکلّف امر و نهى کند. مگر آن که مقصود از امر به معروف و نهى از منکر، از بیان حکم شرعى حاصل شود و یا طرف مقابل از آن، امر و نهى بفهمد.

 مسأله 2894 - در امر به معروف و نهى از منکر قصد قربت معتبر نیست، بلکه مقصود، اقامه واجب و جلوگیرى از حرام است.

شرایط امر به معروف و نهى از منکر

 مسأله 2895 - چند چیز شرط است در واجب بودن امر به معروف و نهى از منکر:

 اوّل: آن که کسى که مى‏خواهد امر و نهى کند، بداند که آنچه شخص مکلّف بجا نمى‏آورد واجب است بجا آورد و آنچه بجا مى‏آورد باید ترک کند. و بر کسى‏که معروف و منکر را نمى‏داند واجب نیست، ولى یادگیرى آن بعنوان مقدمه واجب است.

 دوم: آن که احتمال بدهد امر و نهى او تأثیر مى‏کند، پس اگر بداند اثر نمى‏کند واجب نیست، امّا احتیاط این است که اظهار کراهت را ترک نکند، حتّى اگر احتمال پذیرفتن هم نمى‏دهد.

 سوم: آن که بداند شخص معصیت کار بنا دارد که معصیت خود را تکرار کند، پس اگر بداند یا گمان کند یا احتمال صحیح بدهد که تکرار نمى‏کند واجب نیست.

 چهارم: آن که در امر و نهى مفسده‏اى نباشد، پس اگر بداند یا گمان کند که اگر امر یا نهى کند ضرر جانى یا عرضى و آبرویى یا مالى قابل توجّهى به او مى‏رسد واجب نیست، بلکه اگر احتمال بدهد بطورى که ترس از ضررهاى مذکور پیدا کند واجب نیست بلکه اگر بترسد که ضررى متوجّه متعلّقان او مى‏شود واجب نیست، بلکه با احتمال وقوع ضرر جانى یا عرضى و آبرویى یا مالى‏موجب حَرَج بر بعضى مؤمنین، واجب نمى‏شود بلکه در بسیارى از موارد حرام است.

 مسأله 2896 - اگر معروف یا منکر از امورى باشد که شارع مقدّس به آن اهمّیت زیاد مى‏دهد مثل اصول دین یا مذهب و حفظ قرآن مجید و حفظ عقاید مسلمانان یا احکام ضروریه، باید ملاحظه اهمّیت شود و مجرّد ضرر، موجب واجب نبودن نمى‏شود، پس اگر توقّف داشته باشد حفظ عقاید مسلمانان یا حفظ احکام ضروریه اسلام بر بذل جان و مال، واجب است بذل آن.

 مسأله 2897 - اگر بدعتى در اسلام واقع شود مثل منکراتى که دولتها اجرا مى‏کنند به اسم دین مبین اسلام، واجب است خصوصاً بر علماى اسلام اظهار حق و انکار باطل و اگر سکوت علماى اَعلام موجب هتک مقام علم و موجب اسائه ظنّ به علماى اسلام شود واجب است اظهار حق به هر نحوى که ممکن است اگرچه بدانند تأثیر نمى‏کند.

 مسأله 2898 - اگر احتمال صحیح داده شود که سکوت موجب آن مى‏شود که منکرى معروف شود یا معروفى منکر شود واجب است خصوصاً بر علماى اَعلام اظهار حق و اعلام آن و جایز نیست سکوت، هرچند تأثیر فعلى نداشته باشد.

 مسأله 2899 - اگر سکوت علماى اَعلام باعث شود که مردم به آنها بدگمان شوند و آنها را متّهم کنند به سازش با دستگاه ظلم، واجب است اظهار حق و انکار باطل اگرچه بدانند جلوگیرى از مُحَرَّم نمى‏شود و اظهار آنها اثرى براى رفع ظلم ندارد.

 مسأله 2900 - اگر ورود بعضى علماى اَعلام در دستگاه ظَلَمه موجب شود که از مفسده‏ها و منکراتى جلوگیرى شود واجب است تصدّى آن امر، مگر آن که مفسده اهمّى در آن باشد، مثل آن که تصدّى آنها باعث سستى عقاید مردم شود یا سلب اعتماد آنها به علما گردد، در این صورت جایز نیست.