قرائت
مسأله 978 - در رکعت اوّل و دوم نمازهاى واجب یومیّه، انسان باید اوّل سوره حمد و بعد از آن یک سوره تمام بخواند. و دو سوره «و الضحى» و «الم نشرح» و همچنین دو سوره «فیل» و «قریش» در نماز یک سوره حساب مىشود و «بسم اللَّه الرحمن الرحیم» باید اوّل هر کدام از دو سوره خوانده شود.
مسأله 979 - اگر وقت نماز تنگ باشد، یا انسان ناچار شود که سوره را نخواند، مثلاً بترسد که اگر سوره را بخواند دزد یا درنده، یا چیز دیگرى به او صدمه بزند، نباید سوره را بخواند و اگر در کارى عجله داشته باشد مىتواند سوره را نخواند.
مسأله 980 - اگر عمداً سوره را پیش از حمد بخواند، و قصد او این باشد که سوره جزء نماز باشد نمازش باطل است و اگر اشتباهاً سوره را پیش از حمد، بخواند و در بین آن یادش بیاید، باید سوره را رها کند و بعد از خواندن حمد سوره را از اوّل بخواند ولى اگر بعد از خواندن حمد یادش آمد فقط باید سوره را بخواند و اعاده حمد لازم نیست.
مسأله 981 - اگر حمد و سوره یا یکى از آنها را فراموش کند و بعد از رسیدن به رکوع بفهمد نمازش صحیح است و نیاز به سجده سهو نیست اگر چه مستحبّ است.
مسأله 982 - اگر پیش از آن که براى رکوع خم شود، بفهمد که حمد و سوره را نخوانده باید بخواند. و اگر بفهمد سوره را نخوانده، باید فقط سوره را بخواند ولى اگر بفهمد حمد تنها را نخوانده، باید اوّل حمد و بعد از آن دوباره سوره را بخواند و نیز اگر خم شود و پیش از آن که به رکوع برسد، بفهمد حمد و سوره، یا سوره تنها، یا حمد تنها را نخوانده، باید بایستد و به همین دستور عمل نماید.
مسأله 983 - اگر در نماز واجب یکى از چهار سوره فصّلت، نجم، سجده، علق را که آیه سجده دارد عمداً بخواند واجب است پس از خواندن آیه سجده، سجده نماید ولى اگر سجده را بجا آورد نمازش باطل است و باید بعد از سجده، نماز را از سر بگیرد. و اگر سجده را بجا نیاورد و سوره را عوض نمود، نمازش صحیح است اگر چه به جهت ترک سجده مرتکب گناه شده.
مسأله 984 - اگر اشتباهاً مشغول خواندن سورهاى شود که سجده واجب دارد، چنانچه پیش از رسیدن به آیه سجده بفهمد، باید آن سوره را رها کند (اگر چه بیشتر از نصف سوره سجدهدار را خوانده باشد) و سوره دیگر بخواند و اگر بعد از خواندن آیه سجده بفهمد طبق دستور مسأله قبل عمل نماید.
مسأله 985 - اگر در نماز آیه سجده را عمداً یا سهواً گوش دهد در هر جاى نماز که یادش آمد واجب است که سجده کند و نمازش بعد از سجده کردن باطل مىشود و باید نماز را از سر بگیرد، و اگر سجده نکند نمازش صحیح است ولى معصیت کرده است. ولى اگر کسى آیه سجده بگوشش بخورد امّا توجّه نداشته باشد سجده کردن بر وى واجب نیست.
مسأله 986 - خواندن سوره سجدهدار در نماز مستحب جایز است امّا باید به دنبال آیه سجده، سجده کند و سپس برخیزد و نماز را ادامه دهد.
مسأله 987 - در نماز مستحب خواندن سوره لازم نیست، اگرچه آن نماز بواسطه نذر کردن واجب شده باشد، ولى در بعضى از نمازهاى مستحبّى مثل نماز وحشت که سوره مخصوصى دارد، اگر بخواهد به دستور آن نماز رفتار کرده باشد، باید همان سوره را بخواند.
مسأله 988 - خواندن دو سوره یا بیشتر بعد از حمد در یک رکعت نماز واجب، جایز لکن مکروه است اما در نماز مستحبّ مکروه نمىباشد.
مسأله 989 - در نماز جمعه و در نماز ظهر روز جمعه مستحب است در رکعت اوّل بعد از «حمد»، سوره «جمعه» و در رکعت دوم بعد از «حمد»، سوره «منافقین» بخواند و اگر مشغول یکى از اینها شود، تا قبل از رسیدن به نصف سوره مىتواند آن را رها کند و سوره دیگر بخواند.
مسأله 990 - اگر بعد از حمد مشغول خواندن سوره «قل هو اللَّه احد» یا سوره «قل یا ایّها الکافرون» شود، نباید آن را رها کند و سوره دیگر بخواند امّا اگر رها کرد و سوره دیگر خواند، نمازش صحیح است ولى معصیت کرده است. و در نماز جمعه و نماز ظهر روز جمعه اگر از روى فراموشى به جاى سوره «جمعه» و «منافقین»، یکى از این دو سوره را بخواند، تا به نصف نرسیده، مىتواند آن را رها کند و سوره جمعه و منافقین را بخواند.
مسأله 991 - اگر در نماز جمعه یا نماز ظهر روز جمعه عمداً یا سهواً سوره «قل هو اللَّه احد» یا سوره «قل یا ایّها الکافرون» بخواند، مىتواند آن را رها کرده و سوره جمعه یا منافقین را بخواند حتّى اگر از نصف هم گذشته باشد.
مسأله 992 - اگر در نماز، غیر سوره «قل هو اللَّه احد» و «قل یا ایّها الکافرون» سوره دیگرى بخواند، مىتواند رها کند و سوره دیگر بخواند ولى بنا بر احتیاط مستحبّ اگر از نصف گذشته عدول نکند.
مسأله 993 - اگر مقدارى از سوره را فراموش کند یا از روى ناچارى، مثلاً بواسطه تنگى وقت یا جهت دیگر نشود آن را تمام نماید باید آن سوره را رها کند و سوره دیگر بخواند، اگرچه از نصف گذشته باشد یا سورهاى را که مىخوانده «قل هو اللَّه احد»، یا «قل یا ایّها الکافرون» باشد.
مسأله 994 - بر مرد واجب است حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشا را بلند بخواند و بر مرد و زن واجب است حمد و سوره نماز ظهر و عصر را آهسته بخوانند امّا حمد و سوره نماز ظهر روز جمعه مستحبّ است بلند خوانده شود.
مسأله 995 - مرد باید در نماز صبح و مغرب و عشا مواظب باشد که تمام کلمات حمد و سوره و حتّى حرف آخر آنها را بلند بخواند.
مسأله 996 - زن مىتواند حمد و سوره نماز صبح و مغرب و عشا را بلند یا آهسته بخواند، چه نامحرم صدایش را بشنود یا نشنود ولى بهتر آن است که در صورتى که ترس فتنه و لذّت بردن در بین باشد آهسته بخواند.
مسأله 997 - اگر در جایى که باید نماز را بلند بخواند عمداً آهسته بخواند، یا در جایى که باید آهسته بخواند عمداً بلند بخواند، نمازش باطل است ولى اگر از روى فراموشى یا ندانستن مسأله باشد صحیح است و اگر در بین خواندن حمد و سوره بفهمد اشتباه کرده، لازم نیست مقدارى را که خوانده دوباره بخواند.
مسأله 998 - اگر کسى در خواندن حمد و سوره بیشتر از معمول صدایش را بلند کند، مثل آن که آنها را با فریاد بخواند، نمازش باطل است.
مسأله 999 - انسان باید نماز را یاد بگیرد که غلط نخواند و کسى که به هیچ قسم نمىتواند صحیح آن را یاد بگیرد، باید هر طورى که مىتواند بخواند و بهتر آن است که نماز را به جماعت به جا آورد.
مسأله 1000 - کسى که حمد و سوره و چیزهاى دیگر نماز را به خوبى نمىداند و مىتواند یاد بگیرد، در صورتى که دسترسى به جماعت ندارد اگر وقت نماز وسعت داشته باشد واجب است که یاد بگیرد و اگر وقت تنگ است از حمد هر چه مىداند بخواند و اگر هیچ نمىداند از سورههاى دیگر هر چه مىداند بخواند و اگر از قرآن هم چیزى نمىداند به مقدارى که واجب است در نماز از قرآن بخواند، ذکر بگوید و بهتر آنست که تسبیح و تهلیل و تکبیر بگوید.
مسأله 1001 - مزد گرفتن براى تعلیم واجبات و مستحبّات نماز جایز است.
مسأله 1002 - اگر یکى از کلمات حمد یا سوره را نداند یا عمداً آن را نگوید یا به جاى حرفى حرف دیگر بگوید، مثلاً بجاى «ض» «ظ» بگوید به طورى که در زبان عربى بگویند آن حرف را تلفّظ نکرد (یعنى معنا تغییر کند) و موافق هیچکدام از قرائتهاى هفتگانه نباشد یا جایى که باید بدون فتحه و کسره خوانده شود، فتحه و کسره بدهد، یا تشدید را نگوید نماز او باطل است.
مسأله 1003 - اگر انسان کلمهاى را صحیح بداند و در نماز همان طور بخواند و بعد بفهمد غلط خوانده لازم نیست دوباره نماز را بخواند و یا اگر وقت گذشته قضا نماید.
مسأله 1004 - اگر اعراب کلمهاى را نداند باید یاد بگیرد ولى اگر کلمهاى را که وقف کردن آخر آن جایز است همیشه وقف کند یاد گرفتن اعراب آن لازم نیست و نیز اگر نداند مثلاً کلمهاى به «س» است یا به «ص» باید یاد بگیرد و چنانچه دو جور یا بیشتر بخواند، مثل آن که در «اهدنا الصّراط المستقیم» مستقیم را یک مرتبه با سین و یک مرتبه با صاد بخواند نمازش باطل است مگر آن که هر دو جور قرائت شده باشد و به امید رسیدن به واقع بخواند.
مسأله 1005 - رعایت قواعد تجوید مثل ادغام، اظهار، ابدال، مدّ لازم و غیر لازم، وقف و غیره لازم نیست، امّا رعایت آن نیکو مىباشد.
مسأله 1006 - احتیاط مستحب آن است که در نماز، وقف به حرکت و وصل به سکون ننماید و معنى وقف به حرکت آن است که فتحه یا کسره یا ضمّه آخر کلمهاى را بگوید و بین آن کلمه و کلمه بعدش فاصله دهد. مثلاً بگوید «الرّحمن الرّحیم» و میم «الرّحیم» را کسره بدهد و بعد قدرى صبر کند و بگوید «مالک یوم الدّین»، و معنى وصل به سکون آن است که فتحه یا کسره یا ضمّه کلمهاى را نگوید و آن کلمه را به کلمه بعد بچسباند مثل آن که بگوید «الرّحمن الرّحیم» و میم «الرّحیم» را کسره ندهد و فوراً «مالک یوم الدّین» را بگوید.
مسأله 1007 - قرائت «مالک یوم الدین» به «ملک یوم الدین» نیز صحیح است امّا بنابر احتیاط صحیح نیست «صراط» را «سراط» قرائت کند.
مسأله 1008 - در رکعت سوم و چهارم نماز مىتواند فقط یک حمد بخواند یا یک مرتبه تسبیحات اربعه بگوید یعنى یک مرتبه بگوید «سُبحانَ اللَّهِ وَ الحَمدُ للَّهِ وَ لا اِلهَ اِلّا اللَّهُ وَ اللَّهُ اَکبَرُ» ولى سه مرتبه فضیلت بیشترى دارد و مىتواند در یک رکعت حمد و در رکعت دیگر تسبیحات بگوید و بهتر است در هر دو رکعت تسبیحات بخواند خواه فرادى بخواند یا جماعت، امام باشد یا مأموم.
مسأله 1009 - در تنگى وقت باید تسبیحات اربعه را یک مرتبه بگوید.
مسأله 1010 - بر مرد و زن واجب است که در رکعت سوم و چهارم نماز، حمد یا تسبیحات را آهسته بخوانند و جایز است وسط حمد یا تسبیحات آن را قطع کند و دیگرى را بخواند.
مسأله 1011 - اگر در رکعت سوم و چهارم حمد بخواند، بنابر احتیاط واجب باید بسم اللَّه آن را هم آهسته بگوید.
مسأله 1012 - کسى که نمىتواند تسبیحات را یاد بگیرد یا درست بخواند، باید در رکعت سوم و چهارم حمد بخواند.
مسأله 1013 - اگر در دو رکعت اوّل نماز به خیال این که دو رکعت آخر است تسبیحات بگوید، چنانچه پیش از رکوع بفهمد، باید حمد و سوره را بخواند و اگر در رکوع یا بعد از رکوع بفهمد، نمازش صحیح است.
مسأله 1014 - اگر در دو رکعت آخر نماز به خیال این که در دو رکعت اوّل است حمد بخواند، یا در دو رکعت اوّل نماز با اینکه گمان مىکرده در دو رکعت آخر است حمد بخواند، چه پیش از رکوع بفهمد چه بعد از آن نمازش صحیح است.
مسأله 1015 - اگر در رکعت سوم یا چهارم مىخواست حمد بخواند تسبیحات به زبانش آمد، یا مىخواست تسبیحات بخواند حمد به زبانش آمد باید آن را رها کند و دوباره حمد یا تسبیحات را بخواند. ولى اگر عادتش خواندن چیزى بوده که به زبانش آمده و در خزانه قلبش آن را قصد داشته، مىتواند همان را تمام کند و نمازش صحیح است.
مسأله 1016 - کسى که عادت دارد در رکعت سوم و چهارم تسبیحات بخواند اگر بدون قصد مشغول خواندن حمد شود باید آن را رها کند و دوباره حمد یا تسبیحات را بخواند.
مسأله 1017 - در رکعت سوم و چهارم مستحب است بعد از تسبیحات استغفار کند، مثلاً بگوید: «اَستَغفِرُ اللَّهَ رَبِّی وَ اَتُوبُ اِلَیهِ» یا بگوید «اَللّهُمَّ اغفِرلِی» و اگر به گمان آن که حمد یا تسبیحات را گفته مشغول گفتن استغفار شود و شکّ کند که حمد یا تسبیحات را خوانده، یا نه، باید به شکّ خود اعتنا ننماید ولى اگر نمازگزار پیش از خم شدن براى رکوع در حالى که مشغول گفتن استغفار نیست، شکّ کند که حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه، باید حمد یا تسبیحات را بخواند.
مسأله 1018 - اگر در رکوع رکعت سوم یا چهارم شکّ کند که حمد یا تسبیحات را خوانده یا نه، باید به شکّ خود اعتنا نکند. امّا اگر در حال رفتن به رکوع و پیش از رسیدن به حدّ رکوع شک کند، لازم است برگردد و حمد یا تسبیحات را بخواند.
مسأله 1019 - هرگاه شکّ کند که آیه یا کلمهاى را درست گفته یا نه اگر به چیزى که بعد از آن است مشغول نشده، باید آن آیه یا کلمه را به طور صحیح بگوید و اگر به چیزى که بعد از آن است مشغول شده، چنانچه آن چیز رکن باشد مثل آن که در رکوع شکّ کند که فلان کلمه از سوره را درست گفته یا نه، باید به شکّ خود اعتنا نکند و اگر رکن نباشد، مثلاً موقع گفتن «اللَّه الصّمد» شکّ کند که «قل هو اللَّهُ احد» را درست گفته یا نه، باز هم مىتواند به شکّ خود اعتنا نکند ولى اگر احتیاطاً آن آیه یا کلمه را به طور صحیح بگوید اشکال ندارد و اگر چند مرتبه هم شکّ کند، مىتواند چند بار بگوید امّا اگر به وسواس برسد و باز هم بگوید، نمازش صحیح است ولى معصیت کرده و بنابر احتیاط مستحبّ نماز را دوباره بخواند.
مسأله 1020 - مستحب است در رکعت اوّل، پیش از خواندن حمد بگوید «اَعُوذُ بِاللَّهِ مِنَ الشَّیطانِ الرَّجیمِ» یا «اَعُوذُ بِاللَّهِ السَّمیعِ العَلیمِ مِنَ الشَّیطانِ الرَّجیمِ»و در رکعت اوّل و دوم نماز ظهر و عصر «بسم اللَّه» را بلند بگوید و حمد و سوره را شمرده بخواند و در آخر هر آیه وقف کند یعنى آن را به آیه بعد نچسباند و در حال خواندن حمد و سوره به معناى آیه توجّه داشته باشد. و اگر نماز را به جماعت مىخواند، بعد از تمام شدن حمد امام و اگر فرادى مىخواند، بعد از آن که حمد خودش تمام شد بگوید: «الحمد للَّه ربّ العالمین». و بعد از خواندن سوره «قل هو اللَّه احد»، یک، یا دو، یا سه مرتبه «کَذَلِکَ اللَّهُ ربّی» یا سه مرتبه «کَذَلِکَ اللَّهُ رَبُّنا» بگوید، بعد از خواندن سوره کمى صبر کند بعد تکبیر پیش از رکوع را بگوید یا قنوت را بخواند.
مسأله 1021 - مستحب است در تمام نمازها در رکعت اوّل، سوره «انّا انزلناه» و در رکعت دوم، سوره «قل هو اللَّه احد» را بخواند.
مسأله 1022 - مکروه است انسان در تمام نمازهاى یک شبانه روز سوره «قل هو اللَّه احد» را نخواند.
مسأله 1023 - خواندن سوره «قل هو اللَّه احد» به یک نفس مکروه است.
مسأله 1024 - سورهاى را که در رکعت اوّل خوانده مکروه است در رکعت دوم بخواند ولى اگر سوره «قل هو اللَّه احد» را در هر دو رکعت بخواند مکروه نیست.