حجّ استحبابى
(164)م
- مستحب است کسى که شرایط وجوب حج را ندارد از بلوغ و استطاعت و غیر آنها،
در صورت امکان، حج بجا آورد و همچنین بر کسى که حج واجبش را انجام داده
است مستحب است دو مرتبه به حج برود و مستحب است تکرار حج در هر سال، بلکه
مکروه است پنج سال متوالى آن را ترک کند و مستحب است در وقت خارج شدن از
مکّه نیّت برگشتن نماید و مکروه است قصد برنگشتن داشته باشد.
(165)م
- مستحب است از طرف خویشاوندان یا غیر آنها حج بجا آورد تبرعاً، چه زنده
باشند یا مرده و همچنین از طرف معصومینعلیهم السلام و نیز طواف از طرف
آنها و غیر آنها مستحب است به شرط آنکه در مکّه نباشند یا معذور باشند.
(166)م - کسى که زاد و راحله ندارد مستحب است قرض کند و به حج برود در صورتى که مىتواند قرض را ادا کند.
(167)م - با مال حرام جایز نیست به حج برود و اگر مال او مشتبه است و علم به حرمت آن ندارد مىتواند آن را صرف کند.
(168)م - بعد از فارغ شدن از حج استحبابى مىتواند ثواب آن را به دیگرى هدیه کند؛ همچنان که در وقت شروع مىتواند آن را نیّت کند.
(169)م - کسى که مال ندارد تا با آن حج بجا آورد، مستحب است ولو با اجاره دادن خودش و نیابت دیگرى نیز به حج برود.
اقسام عُمره
(170)م
- عمره هم مانند حج دو قسم است: واجب و مستحب. و بر کسى که شرایط استطاعت
را داشته باشد یک مرتبه در عمر واجب مىشود و وجوب آن مانند حج فورى است و
در وجوب آن استطاعت حج معتبر نیست، بلکه اگر براى عمره مستطیع باشد واجب
مىشود، هر چند براىحج مستطیع نباشد؛ همچنان که عکس این هم همین طور است
که اگر شخص براى حج استطاعت داشته باشد و براى عمره مستطیع نباشد باید حج
بجا آورد لکن باید معلوم باشد که براى کسانى که از مکّه دور هستند مثل
ایرانیان که وظیفه آنها حج تمتّع است هیچ گاه استطاعت حج از استطاعت عمره و
استطاعت عمره از استطاعت حج، جدا نیست چون حج تمتّع مرکّب از هر دو عمل
است به خلاف کسانى که در مکّه یا قریب به آن هستند که وظیفه آنها حج و عمره
مفرده است که نسبت به آنها استطاعت براى یکى از دو عمل تصوّر مىشود.
(171)م
- واجب است بر کسى که مىخواهد داخل حرم شود با احرام وارد شود و براى
احرام باید نیّت عمره یا حج داشته باشد و اگر وقت حج نیست و مىخواهد وارد
حرم شود، واجب است عمره مفرده انجام دهد و از این حکم کسانى که مقتضاى
شغلشان این است که زیاد وارد مکّه مىشوند و از آن خارج مىشوند استثنا شده
است، و همچنین کسانى که در یک ماه قمرى عمره بجا آوردهاند و خارج شدهاند
براى وارد شدنشان به مکه در همان ماه قمرى لازم نیست محرم شوند.
(172)م
- تکرار عمره مانند تکرار حج مستحب است و اقوى عدم اعتبار فاصله زمانى
است. پس هر روز هم مىتوان عمره مفرده بجا آورد بلکه در یک روز مىتوان چند
عمره بجا آورد.
اقسام حج
حج سه قسم است: «تمتّع» و «قِران» و «اِفراد».
تمتّع: وظیفه کسانى است که چهل و هشت میل که شانزده فرسخ است از مکّه دور باشند.
قِران و اِفراد: بر غیر آنها واجب مىشود و این تفصیل در حَجّةالاسلام است.
صورت حجّ افراد و عمره مفرده
(173)م
- صورت حج افراد که گاهى مورد ابتلاى متمتّع مىشود از این قرار است که زن
حائض یا کسى که به واسطه ضیق وقت نمىتواند عمره تمتّع را بجا آورد، باید
قصد کند حج اِفراد کرده برود به عرفات و مثل سایر حجّاج وقوف کند، بعد از
آن برود به مشعر و وقوف کند، بعد برود به منى و اعمال منى را بجا آورد، مگر
هدى را که واجب نیست بر او، بعد برود به مکّه و طواف زیارت و نماز و سعى و
طواف نساء و نماز آن را بجا آورد، پس در این وقت از احرام خارج مىشود،
بعد از آن برگردد به منى براى بیتوته و اعمال ایّام تشریق به همان نحو که
سایر حجّاج بجا مىآورند، پس صورت حج اِفراد عین صورت حج تمتّع است با یک
فرق که در حج تمتّع، هدى باید ذبح کند و در حج اِفراد واجب نیست ولى
استحباب دارد.
(174)م
- صورت عمره مفرده - که باید کسى که حج تمتّع او بدل به حج افراد شد بعد
از حج بجا آورد - آن است که خارج شود به ادنى الحل، و افضل آن است که از
«جعرانه» یا «حدیبیه» یا «تنعیم» که از همه نزدیکتر به مکّه است، محرم
شود، و بیاید به مکّه و طواف کند و نماز آن را بخواند و سعى بین صفا و مروه
بکند و تقصیر کند یا سر بتراشد و طواف نساء بجا آورد و نماز طواف بخواند.
(175)م - عمره مفرده با عمره تمتّع که تفصیلاً خواهد آمد در صورت، فرق ندارند مگر در سه چیز:
اوّل
آنکه در عمره تمتّع باید تقصیر کند، یعنى از مو یا ناخن خود باید بگیرد، و
سر تراشیدن جایز نیست و در عمره مفرده مخیّر است بین سر تراشیدن و تقصیر.
دوم آنکه در عمره تمتّع طواف نساء ندارد و در عمره مفرده دارد.
سوم
آنکه میقات عمره تمتّع یکى از مواقیت پنجگانه است که ذکر آن مىآید. و
میقات عمره مفرده براى کسى که در حرم است ادنى الحل، و جایز است که به
مواقیت پنجگانه نیز برود. ولى کسى که از خارج حرم براى بجاآوردن عمره مفرده
مىآید باید به یکى از مواقیت پنجگانه برود و از غیر آنها نمىتواند محرم
شود.
(176)م
- کیفیّت افعال حج افراد از احرام و وقوفین و اعمال منى و اعمال مکّه عین
کیفیّت حج تمتّع است، و در احکام، مشترک هستند، و کیفیّت افعال عمره تمتّع
از حرام و طواف و سایر اعمال عین کیفیّت عمره مفرده است.
(177)م - عمره تمتّع را اگر کسى بجا بیاورد کافى است از عمره مفرده.
(178)م
- کسى که وظیفهاش حج تمتّع است مثل اشخاصى که از مکّه شانزده فرسنگ شرعى
دور باشند، اگر استطاعت براى عمره داشته باشند و براى حج نداشته باشند عمره
مفرده بر آنها واجب نیست مثل اشخاصى که به نیابت، حج مىکنند، گرچه احتیاط
آن است که بجا آورد.
(179)م
- کسى که محرم شد به احرام عمره مفرده حرام مىشود بر او جمیع چیزهایى که
در احرام تمتّع گفته شد و بعد از آنکه تقصیر کرد یا سر تراشید همه چیز بر
او حلال مىشود مگر زنها و بعد از آنکه طواف نساء را با نمازش بجا آورد زن
هم بر او حلال مىشود.
(180)م - طواف نساء را در عمره مفرده باید بعد از تقصیر یا سر تراشى بجا آورد.
(181)م
- کسى که به احرام عمره مفرده وارد مکّه شد اگر احرامش در ماههاى حج
بوده، جایز است که آن را عمره تمتّع قرار دهد و دنبال آن حج تمتّع بجا آورد
و در این صورت هدى بر او واجب مىشود و مخفى نباشد که این مسأله در مورد
حج استحبابى است.
صورت حجّ تمتّع اجمالاً
بدان که حج تمتّع مرکّب است از دو عمل: یکى عمره تمتّع و دیگرىحج تمتّع و عمره تمتّع مقدّم است بر حج.
و عمره تمتّع مرکّب است از پنج جزء:
اوّل: احرام.
دوم: طواف کعبه.
سوم: نماز طواف.
چهارم: سعى بین کوه صفا و مروه.
پنجم: تقصیر، یعنى گرفتن قدرى از مو یا ناخن.
و چون محرم از این اعمال فارغ شد آنچه بر او به واسطه احرام بستن حرام شده بود حلال مىشود.
و حج تمتّع مرکّب است از سیزده عمل:
اوّل: احرام بستن در مکّه.
دوم: وقوف به عرفات.
سوم: وقوف به مشعر الحرام.
چهارم: انداختن سنگریزه به جمره عقبه در منى.
پنجم: قربانى در منى.
ششم: تراشیدن سر یا تقصیر کردن در منى.
هفتم: طواف زیارت در مکّه.
هشتم: دو رکعت نماز طواف.
نهم: سعى بین صفا و مروه.
دهم: طواف نساء.
یازدهم: دو رکعت نماز طواف نساء.
دوازدهم: ماندن به منى، شب یازدهم و شب دوازدهم و شب سیزدهم براى بعضى از اشخاص.
سیزدهم: در روزهاى یازدهم و دوازدهم رمى جمرات، و اشخاصىکه شب سیزدهم در منى ماندند روز سیزدهم باید رمى جمرات کنند.
آنچه ذکر شد صورت اجمالى این دو عمل است و تفصیل آنها بعد ذکر مىشود.
(182)م
- لازم نیست مکلّف این اعمال را قبل از ورود به عمره و حج بداند ولو
اجمالاً، و کافى است که نیّت کند عمره تمتّع را، به نحوى که واجب است بر
او، و کیفیّت و تفصیل هر یک را از رساله در وقت عمل یاد بگیرد و عمل کند،
ولى یاد گرفتن اجمالى آن بهتر و موافق احتیاط است.
مسائل متفرّقه اقسام عمره و حج
(183)س
- شخصى در اثناء عمره مفرده، در شوط پنجم سعى، مریض شده و نتوانسته است
عمره را تمام کند، او را به ایران بردهاند و بعد از بهبودى هم نتوانسته به
مکّه بیاید فعلاً وظیفه او چیست؟ توضیح آن که کسى نایب شده که وظیفه او را
انجام دهد و عملى را که وظیفه او است و او را از احرام خارج مىکند بجا
آورد.
ج
- با فرض این که خود شخص نمىتواند مراجعت کند، نایب براىخروج منوب عنه
از احرام، سعى را تمام کند و آن را اعاده نماید و به منوب عنه خبر دهد که
تقصیر نماید و بعد از تقصیر براى طواف نساء نایب بگیرد، و توضیح آن که
مسأله از موارد حصر نیست، چون شخص مریض فعلاً خوب شده و این که نمىتواند
به مکّه بیاید از جهت مرض نیست.
(184)س
- کسى عمره مفرده بجا آورده و بدون انجام طواف نساء به مدینه آمده است،
فعلاً مىخواهد براى عمره تمتّع مُحرم شود، آیا جایز است بدون انجام طواف
نساء مُحرم شود و بعد از انجام عمره تمتّع، طواف نساء را بجا آورد؟
ج - مانع ندارد.
(185)س
- بعضى از مراجع فرمودهاند فاصله بین دو عمره کمتر از یک ماه نباشد، آیا
فرقى هست بین دو عمره مفرده از خودِ شخص و بین دو عمره مفردهاى که هر دو
یا یکى از آنها به نیابت از دیگران باشد یا نه؟
ج - فاصله بین دو عمره شرط نیست، چه از طرف خودش باشد و چه از طرف دیگرى نائب شود.
(186)س - فاصله بین دو عمره دقیقاً چقدر باید باشد؟
ج - فاصله بین دو عمره اصلاً شرط نمىباشد.
(187)س
- اگر بین دو عمره کمتر از یک ماه فاصله باشد، چنانچه عمره دوم نیابت باشد
نایب مىتواند براى آن اجرت بگیرد یا خیر؟ و چنانچه بر منوب عنه انجام
عمره مفرده واجب باشد کفایت مىکند یا خیر؟
ج - فاصله زمانى شرط نیست و قصد رجاء در عمره دوم لازم نیست و گرفتن اجرت اشکالى ندارد و کفایت از عمره مفرده واجب نیز مىکند.
(188)س
- اگر زنى به نیّت عمره مفرده محرم و بعد از آن عادت شود و در همه روزهایى
که مىتواند در مکّه باشد حیض است، براى عمره مفرده باید چه کند؟ و اگر
آنجا اعمالى انجام نداده و فعلاً به ایران آمده، چه وظیفهاى دارد؟
ج
- در فرض سؤال باید براى طواف و نماز نایب بگیرد و بقیه اعمال عمره را
خودش بجا آورد و چنانچه به ایران آمده، اقدام کند و برگردد و اگر نمىتواند
براى اعمال عمره نایب بگیرد ولى باید خودش تقصیر کند و ترتیب بین آن و
سایر اعمال مراعات شود و تا اعمال را بجا نیاورد، آنچه به وسیله احرام بر
او حرام شده، بر او حلال نمىشود.
(189)س
- آیا طواف در عمره مفرده استحبابى حکم طواف واجب را دارد که باید نماز آن
خلف مقام باشد یا حکم طواف استحبابى را دارد و در هر جاى مسجد الحرام
مىتوان آن نماز را خواند؟
ج - حکم طواف واجب را دارد و باید نماز آن، خلف مقام باشد.
(190)س
- انجام عمره مفرده در ماههاى حج پیش از عمره تمتّع جایز است یا خیر؟ و
در این مسأله فرقى بین صَرُورَه و غیر صَرُورَه هست یا نه؟
ج - مانع ندارد، و فرق نمىکند.
(191)س - تأخیر عمره مفرده در حج افراد تا چه وقتى بلا عذر جایز است؟
ج - باید مبادرت نماید عرفاً على الاحوط و از ماه ذىحجّه تأخیر نشود.
(192)س
- زنى که احتمال مىدهد خون حیض ببیند و نتواند داخل مسجد الحرام شود، آیا
مىتواند براى عمره مفرده مستحبّى مُحرم شود و اگر خون دید براى طواف و
نماز نایب بگیرد، و همچنین مریض اگر احتمال مىدهد نتواند اعمال عمره مفرده
را انجام دهد؟
ج - اشکال ندارد و چنانچه وظیفه او نایب گرفتن شد عمل به وظیفه نماید.
(193)س
- همچنان که عمره مفرده را قبل از عمره تمتّع ولو با کمتر از فاصله شدن یک
ماه تجویز فرمودهاید، آیا بعد از عمره تمتّع هم با کمتر از یک ماه فاصله
تجویز مىفرمایید؟
ج - جایز مىباشد و فاصله زمانى شرط نمىباشد.
(194)س - کسى که وظیفه او عمره تمتّع است و ندانسته به نیّت عمره مفرده مُحرم شده است تکلیف او چیست؟
ج
- اگر قصد عمره مفرده کرده، باید عمره مفرده انجام دهد و بعد عمره تمتّع
را بجا آورد، و چنانچه اشتباه در تطبیق بوده، تمتّع واقع مىشود و صحیح
است.
(195)س
- اگر تقصیر را در عمره مفرده جهلاً یا نسیاناً بجا نیاورد و طواف نساء را
نیز ترک کرده و بعد رفته است به مسجد شجره و براى عمره تمتّع مُحرم شده و
عمره تمتّع را بجا آورده و بعد متوجّه نقص کار خود شده است، تکلیف این شخص
با داشتن فرصت براى اعاده عمره تمتّع و نداشتن فرصت چیست؟
ج
- چون تقصیر نکرده از احرام عمره مفرده خارج نشده و احرام عمره تمتّع صحیح
نیست و باید ابتدا تقصیر کند تا از احرام عمره مفرده بیرون آید، و چنانچه
وقت داشته باشد که براى عمره تمتّع محرم شود مىتواند به میقات برگدد و
محرم شود، و در صورت عدم امکان بازگشت به میقات هرچه مىتواند به طرف میقات
رود و محرم شود و در صورت عدم وقت براى بجا آوردن عمره تمتّع حج او بدل به
افراد مىشود و فرقى بین حج واجب و مستحبّى نمىباشد.
(196)س
- کسى که حجّش بدل به اِفراد شده و باید بعد از حج، عمره مفرده بجا آورد،
اگر سال بعد که به حج مىرود بعد از اعمال حج، عمره مفرده را بجا آورد کافى
و مجزى است یا نه؟
ج
- احوط آن است که تا عمره مفرده را انجام نداده، براى عمره و حج دیگر
مُحرم نشود هر چند اگر خلاف کرد، ضرر به صحّت عمره و حج او نمىزند.
(197)س - کسانى که از هند و پاکستان به عربستان مىآیند و در مکّه معظّمه مقیم مىشوند آیا حجّشان تمتّع است یا وظیفه دیگرىدارند؟
ج
- چنانچه به قصد مجاورت در مکّه بمانند و بعد از دو سال مستطیع شوند حکم
اهل مکّه را پیدا مىکنند، و در غیر این صورت، صُوَر مختلفهاى است که در
کتاب «الهادى الى ا لطریقة الوسطى فى شرح العروة الوثقى» ذکر شده است.
(198)س - کیفیّت حج قِران را بیان فرمایید. این حج بر کدام اشخاص واجب مىشود؟
ج - حج قران واجب تعیینى نیست و چون مورد ابتلا نیست مىتوانید به کتاب مفصّله مراجعه نمایید.