و در آن مسائلى است:

(760)م - واجب است بعد از تمام شدن طواف عمره دو رکعت نماز بخواند مثل نماز صبح.

 

(761)م - مى‏تواند نماز طواف را با هر سوره‏اى که خواست بخواند مگر سوره‏هاى سجده‏دار، و مستحب است در رکعت اوّل بعد از «حمد» سوره «قل هو اللَّه احد» را بخواند، و در رکعت دوم سوره «قل یا ایّها الکافرون» را بخواند.

 

(762)م - جایز است نماز طواف را بلند بخواند مثل نماز صبح یا آهسته مثل نماز ظهر.

 

(763)م - شک در رکعات نماز طواف موجب بطلان نماز است، و باید اعاده کند، و بعید نیست اعتبار ظن در رکعات، و در ظنّ افعال احتیاط کند. و در احکام، این نماز با نماز یومیه مساوى است.

 

(764)م - احوط آن است که بعد از طواف مبادرت به نماز کند و زود بجا آورد.

 

(765)م - واجب است این نماز نزد مقام ابراهیم واقع شود و احتیاط واجب آن است که پشت مقام بجا آورد که سنگى که مقام است بین او و خانه کعبه واقع شود، و بهتر آن است که هر چه ممکن باشد نزدیک‏بایستد، لکن به طورى که مزاحمت با سایرین نکند.

 

(766)م - اگر بخاطر زیادى جمعیت براى نماز خواندن پشت مقام مجبور باشد آنقدر دور شود که گفته نمى‏شود نزد مقام نماز مى‏خواند، در یکى از دو جانب بجا آورد در جایى که گفته شود نزد مقام نماز مى‏خواند.

 

(767)م - هنگام ازدحام جمعیت براى نماز طواف، با رعایت الاقرب فالاقرب پشت مقام نماز بخواند و همین مقدار که عرف بگوید پشت مقام است کفایت مى‏کند و لازم نیست که به خط مستقیم پشت مقام باشد.

 

(768)م - جایز است نماز طواف مستحب را در هر جاى مسجد الحرام که بخواهد بجا آورد اگرچه در حال اختیار، بلکه گفته‏اند که آن را مى‏تواند عمداً ترک کند.

 

(769)م - اگر کسى نماز طواف واجب را فراموش کند باید هر وقت که یادش آمد در مقام ابراهیم بجا آورد و به همان دستورى که در مسأله 769 به بعد ذکر شده عمل نماید.

 

(770)م - اگر نماز طواف را فراموش کند و در بین سعى بین صفا و مروه یادش بیاید از همانجا سعى را رها کند و برگردد دو رکعت نماز را بخواند بعد از آن سعى را از همانجا تمام کند.

 

(771)م - شخصى که نماز را فراموش کرده و سایر اعمال را که بعد از نماز باید عمل کند عمل کرده اعاده آنها ظاهراً لازم نباشد اگرچه احتیاط استحبابى در اعاده است.

 

(772)م - اگر برگشتن به مسجد الحرام مشکل باشد از براى‏شخصى که نماز را فراموش کرده باید هر جا یادش آمد نماز را بجا آورد اگرچه در شهر دیگر باشد و برگشتن به حرم لازم نیست اگرچه آسان باشد.

 

(773)م - اگر کسى این نماز را بجا نیاورد و بمیرد واجب است بر پسر بزرگ او که آن را قضا کند به نحوى که در کتاب «صلاة» تفصیل داده شده است.

 

(774)م - جاهل به مسأله در احکامى که براى ناسى ذکر شد شریک است با او.

(775)م - واجب است بر هر مکلّفى که نماز خود را یاد بگیرد و قرائت و ذکرهاى واجب را پیش کسى درست کند که تکلیف الهى را به طور صحیح بجا آورد، خصوصاً کسى که مى‏خواهد به حج برود باید نماز را تصحیح کند.

 

(776)م - اگر شخصى نتوانست قرائت یا ذکرهاى واجب را یاد بگیرد باید نماز را به هر ترتیبى که مى‏تواند خودش بجا آورد و کافى‏است، و اگر ممکن است، کسى را بگمارد که نماز را تلقین او کند، و احتیاط آن است که در مقام ابراهیم به شخص عادلى اقتدا کند، لکن اکتفا به نماز جماعت نکند چنانچه نایب گرفتن نیز کافى نیست.

(777)م - نماز طواف را در همه اوقات مى‏شود خواند مگر آنکه مزاحمت کند با وقت نماز واجب که اگر نماز طواف بخواند موجب فوت یومیه شود پس باید اوّل نماز یومیه را بخواند.

 

(778)م - اگر کسى از روى بى مبالاتى مسامحه کرد در یاد گرفتن قرائت و ذکر واجب نماز تا وقت تنگ شد نماز را به هر نحو که مى‏تواند باید بخواند و صحیح است، لکن معصیت کار است، و احتیاط آن است که به دستور مسأله 776 عمل کند، و اگر ممکن است کسى را وادار کند که تلقین او کند.

 

مسائل متفرّقه نماز طواف‏

(779)م - نماز طواف استحبابى لازم نیست در نزد مقام ابراهیم باشد بلکه در هر جاى مسجد الحرام جایز است به خصوص در موقع ازدحام، مناسب است مراعات سایر حجّاج را بنماید.

 

(780)س - کسى نماز طواف عمره را در داخل حِجر اسماعیل بجا آورده و بعد از تقصیر متوجّه شده است، وظیفه او چیست؟

ج - باید نماز را اعاده کند.

 

(781)س - شخصى بعد از طواف، وضوى او باطل شده و خجالت کشیده که بگوید نمازش را بى وضو خوانده است و بعد از آن سعى و تقصیر را انجام داده و مُحل شده است، وظیفه او چیست؟

ج - باید نماز و سعى و تقصیر را اعاده کند.

 

(782)س - زنى نماز طواف خود را در حِجر اسماعیل خوانده است و چون به منزل آمده، ملتفت شده که حائض شده است و تا وقوف به عرفات پاک نمى‏شود، وظیفه او نسبت به نماز چیست، و آیا عمل او صحیح است یا خیر؟

ج - عمره او صحیح است و باید براى حج تمتّع محرم شود و وقتى‏خواست طواف و نماز حج را انجام دهد قبل از آن، نماز طواف عمره تمتّع را بجا آورد.

 

(783)س - کسى که هر چه سعى نمود که موارد غیر صحیح قرائت خود را تصحیح کند نتوانست و نیز شخصى دیگر را جهت اقتدا کردن و یا تلقین نمودن قرائت صحیح پیدا نکرد وظیفه‏اش چیست؟

ج - به هر نحو قدرت دارد بخواند، و به جماعت خواندن حتّى در فرض امکان واجب نیست.

 

(784)س - در موقعى که شخص طواف مى‏کرده جمعیت زیاد بوده و بعد از آن در اثر ازدحام، نتوانسته است که نزدیک مقام نماز بخواند و در آن وقت چاره‏اى به غیر از نماز خواندن دور از مقام نداشته، آیا نماز او صحیح است یا خیر؟

ج - اگر امکان نداشته با فرض اضطرار مانع ندارد.

 

(785)س - آیا در صورت ازدحام که نشود پشت مقام یا احد الجانبین آن نماز طواف خواند تا حدود منبر، و نماز در قسمت راست یا چپ منبر خوانده شد، باز هم نماز در مقام در صورت امکان همان روز یا روزهاى‏دیگر لازم است؟

ج - در صورتى که تا بعد از فوات موالات عرفیه بین طواف و نماز آن عذر باقى بوده اعاده واجب نیست.

 

(786)س - آیا جماعت در نماز طواف و نماز احتیاط مشروعیت دارد؟

 ج - بهتر است جماعت در نماز احتیاط ترک شود بلکه مطابق احتیاط است و در مورد نماز طواف نیز اکتفاء به جماعت نشود.

 

(787)س - براى کسانى که قرائتشان درست نیست و مى‏خواهند نماز طوافشان را به جماعت بخوانند، آیا مى‏توانند نماز طواف حج را به نماز طواف نساء یا بالعکس و یا کسى که نایب است به کسى که نایب نیست، و یا نماز طواف واجب را به مستحب و بالعکس اقتدا کنند یا نه؟

ج - اکتفا به جماعت نباید بکنند، و احتیاط در همه موارد سؤال حاصل مى‏شود.

 

(788)س - کسى که قرائتش درست نیست، آیا مى‏تواند تبرعاً از کسى که حج واجب بر عهده دارد نیابت کند و حج انجام دهد؟

ج - نیابت چنین شخصى صحیح نیست هر چند تبرعى باشد، مگر آنکه بتواند قرائت خود را تصحیح کند و از ذوى الاعذار محسوب نباشد، که در این صورت مى‏تواند نیابت را قبول نماید، ولى باید قرائت خود را درست کند.

 

(789)س - افرادى با اینکه قرائتشان درست نیست و کلمات نماز را نمى‏توانند درست بگویند، در حج نایب مى‏شوند و عمره را به نیّت منوبٌ عنه انجام مى‏دهند، بعد متوجّه مى‏شوند که نمى‏توانند نایب شوند. چگونه از احرام خارج شوند، و براى حج چه وظیفه‏اى دارند؟

ج - در صورت امکان باید قرائت خود را درست کنند و عمل نیابى خود را تصحیح نمایند تا از احرام خارج شوند. بلى اگر ممکن نیست و معذور هستند، احرام آنها صحیح واقع نشده و از احرام خارج هستند.

 

(790)س - کسى که مطمئن باشد قرائتش یا ذکرى که در نماز مى‏گوید درست است و نماز طواف را اعم از طواف زیارت و نساء همان گونه بخواند، بعد معلوم شود که اشتباه بوده است. باید چه کند؟

ج - اگر احتمال غلط بودن آن را نمى‏داده، نمازش صحیح است.

 

(791)س - چند روزى که اطراف کعبه به قدرى شلوغ است که صف طواف تا پشت مقام ابراهیم‏علیه السلام مى‏آید، و نماز خواندن پشت مقام و نزدیک آن ممکن نیست مگر این که چند نفرى اطراف انسان بایستند تا انسان نماز طوافش را بخواند، بفرمایید آیا حتماً نماز باید پشت مَقام و نزدیک آن باشد ولو به این صورت، یا دورتر تا هر جا که مى‏توان به تنهایى نماز بخواند، کافى است؟

ج - اگر امکان دارد و محذورى در بین نیست، باید خلف و نزد مقام نماز بخواند، و در مورد ضرورت، تأخیر مانع ندارد با مراعات الاقرب فالاقرب.

 

(792)س - در نماز طواف که انسان مشغول ذکر بود او را حرکت دادند، ذکر را تکرار کرد، دوباره تکان دادند و تکرار کرد، آیا مانعى ندارد؟

ج - اگر طورى حرکت کرده که استقرار او از بین رفته، مانع ندارد، و در غیر این صورت تکرار نکند مگر به قصد احتیاط، به شرط آنکه وسوسه نباشد.

 

(793)س - آیا محمول نجس در نماز طواف مثل نمازهاى یومیه معفوّ است یا نه؟

ج - در نماز طواف حکم نمازهاى یومیه را دارد.

 

(794)س - بین طواف و نماز آن اگر نماز مستحبّى یا عبادت مستحبّى دیگر بجا آورد، اشکال دارد یا نه؟

ج - احتیاط در ترک آن و مبادرت به نماز طواف است.

 

(795)س - گاهى در پشت مقام ابراهیم‏علیه السلام جمعیت زیاد است، و چون زن و مرد کنار هم قرار مى‏گیرند احیاناً مورد فشار ازدحام واقع مى‏شوند، بدون اینکه ریبه و فسادى در بین باشد، آیا به نماز طواف ضرر نمى‏رساند؟

ج - براى نماز ضرر ندارد.

 

(796)س - احیاناً انسان مى‏داند که اگر نماز طواف را شروع کند، طواف کننده‏ها مى‏آیند و او را حرکت مى‏دهند و جا بجا مى‏کنند، در عین حال نماز را شروع مى‏کند، آیا اگر این نماز را تمام کند، صحیح است؟

 ج - اگر صحیحاً تمام کند، مانع ندارد.

(797)س - در مناسک فرموده‏اید بر هر مکلّفى واجب است قرائت نمازهاى یومیه‏اش را یاد بگیرد خصوصاً براى حج، حال اگر حاجى‏کوتاهى کرد و براى تعلّم و یادگیرى قرائت نماز اقدام ننمود آیا همین نماز باطل کفایت مى‏کند و یا اینکه باید نایب بگیرد، و در صورتى که نیابت را لازم نمى‏دانید، آیا همین نماز کافى است یا خیر؟

ج - نماز را خودش بخواند و در صورت امکان نائب هم بگیرد.

 

(798)س - زنى مُحرم به احرام عمره تمتّع شده و پس از ورود به مکّه و انجام طواف قبل از این که نماز طواف بخواند حائض گردیده، چه وظیفه دارد؟

ج - اگر وقت وسعت دارد صبر کند تا پاک شود و نماز را بخواند و بقیه اعمال را انجام دهد، و چنانچه وقت تنگ باشد سعى و تقصیر عمره تمتّع را انجام دهد و مُحرم شود به حج تمتّع، و قبل از طواف حج، نماز را بخواند و سپس بقیه اعمال را انجام دهد.

 

(799)س - کسى که نمازش را غلط مى‏خواند و وقت تصحیح آن را ندارد مى‏فرمایید نماز طواف را به همان کیفیّت که مى‏تواند خودش بخواند، آیا چنین کسى مى‏تواند عمره مفرده مستحبّى بجا بیاورد؟

ج - در صورت امکان اوّل نمازش را تصحیح کند و سپس براى عمره محرم شود و اگر بدون تصحیح نماز محرم شد براى نماز طواف اوّل خودش بخواند و نائب هم بگیرد.

 

(800)س - شخصى طواف عمره را بجا آورده و بدون نماز و سعى، تقصیر کرده است، تکلیف او چیست؟

ج - باید نماز و سعى را بجا آورد، و بعد از آن دو تقصیر را اعاده کند.

 

(801)س - آیا مقصود از «نماز طواف نزد مقام» پشت مقام است یا شامل دو طرف مقام نیز مى‏شود؟

ج - دو طرف مقام را هم شامل مى‏شود.

 

(802)س - اگر کسى نماز را در غیر از مقام ابراهیم بخواند و با اعتقاد به صحّت آن بقیه اعمال را انجام دهد، وظیفه او چیست؟

ج - فقط نماز را باید اعاده کند.

 

(803)س - اگر پشت مقام ابراهیم دو طبقه شود، آیا نماز در طبقه بالا یا زیرزمین صحیح است؟

ج - در صورتى که احراز نشود خلف مقام نماز خوانده، صحیح نیست.

 

(804)س - شخصى نماز طواف را به اعتقاد این که حِجر اسماعیل مقام ابراهیم است در حِجر اسماعیل خوانده، چه باید بکند؟

ج - باید نماز را اعاده کند.

 

(805)س - آیا نماز طواف واجب را مى‏توان با نماز جماعت یومیه بجا آورد؟

ج - جایز نیست.

 

(806)س - پشت مقام تا چه اندازه‏اى صادق است، و آیا حدّ معیّنى‏نمى‏توان براى آن فرض کرد؟

ج - عرفى است.

 

(807)س - آیا فاصله انداختن بین طواف و نماز به مقدار دو رکعت نماز اشکال دارد، و اصولاً چه مقدار فاصله مخل است؟

ج - مانع ندارد، و میزان مبادرت عرفیه است.

 

(808)س - گاهى طواف تا نزدیک تالارهاى مسجد مى‏رسد، آیا در این صورت میشود نماز طواف را پشت سر طواف کنندگان بجا آورد، و آیا صدق پشت مقام مى‏نماید؟

ج - صدق خَلف، به نظر عرف است.

 

(809)س - شخصى مُحرم به احرام عمره تمتّع، وارد مکّه شده است و هفت روز مثلاً در مکّه توقّف دارد و نماز او غلطهاى زیادى دارد، آیا واجب است که تا آخر وقت در احرام بماند و نمازش را اصلاح کند و بعد شروع به طواف کند یا وظیفه دیگرى دارد؟

ج - نمازش را تصحیح کند و بعد طواف و نماز را بجا آورد و اگر نمى‏تواند بعد از طواف نماز را بخواند و نائب هم بگیرد.

 

(810)س - اینجانب چند سال قبل به مکّه معظّمه مشرّف شدم و در آنجا اوّلاً نماز طواف نساء و نماز طواف براى هر دو طواف واجب را که یکى‏عمره مفرده و دیگرى حج مى‏باشد نخوانده‏ام و ثانیاً در تعداد اشواط طواف دوم هم در شک مى‏باشم، لطفاً مرا راهنمایى کنید.

ج - اگر بعد از طواف و انصراف از آن، شک در عدد اشواط کرده‏اید به شک اعتنا نکنید و نمازهایى را که نخوانده‏اید اگر نمى‏توانید به مکّه بروید در محلّ خود بخوانید و تا نخوانده‏اید حرمت نساء باقى است.

 

مستحبّات نماز طواف‏

در نماز طواف مستحب است بعد از حمد در رکعت اوّل سوره توحید و در رکعت دوم سوره کافرون را بخواند، و پس از نماز، حمد و ثناى الهى را بجا آورده و صلوات بر محمّد و آل محمّد بفرستد و از خداوند عالم طلب قبول نماید و بگوید:

 

«اَللَّهُمَّ تَقَبَّلْ مِنِّی وَ لاتَجْعَلْهُ آخِرَ العَهدِ مِنِّی. اَلحمدُ للَّهِ بِمَحامِدِهِ کُلِّها عَلى نَعْمآئِهِ کُلِّها حَتّى یَنْتَهِیَ الحَمدُ إلى ما یُحِبُّ وَ یَرضى‏. اللَّهُمَّ صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ و تَقَبَّلْ مِنِّى وَ طَهِّرْ قَلْبِی وَ زَکِّ عَمَلِی».

 

و در روایت دیگر است:

 

«اللّهُمَّ ارْحَمْنِی بِطَاعَتِی إیّاکَ وَ طَاعَةِ رَسُولِکَ صَلَّى اللَّهُ عَلَیهِ وَ آلِه وَ سَلَّمَ اللَّهُمَّ جَنِّبْنِی أن‏أتَعَدّى‏ حُدُودَکَ وَ اجْعَلْنِی مِمَّن یُحِبُّکَ وَ یُحِبُّ رَسُولَکَ وَ مَلائِکَتَکَ وَ عِبادَکَ الصّالِحِینَ».

 

و در بعضى از روایات است که حضرت صادق‏علیه السلام بعد از نماز طواف به سجده رفته و چنین مى‏گفت:

 

«سَجَدَ لَکَ وَجهِی تَعَبُّداً وَ رِقّاً لا إلهَ إلّا أنتَ حَقّاً حَقّاً اَلأوَّلُ قَبلَ کُلِّ شَى‏ءٍ وَ الآخِرُ بَعدَ کُلِّ شَى‏ءٍ، وَها أنا ذا بَینَ یَدَیکَ ناصِیَتی بِیَدِکَ فاغْفِر لی إنَّهُ لایَغفِرُ الذَّنبَ العَظیمَ غَیرُکَ فَاغفِرْ لِی فَإِنّی مُقِرٌّ بِذُنُوبِی عَلى‏ نَفسی وَ لایَدفَعُ الذَّنبَ العَظِیمَ غَیرُک».

 

و بعد از سجده، روى مبارک آن حضرت از گریه چنین بود که گویا در آب فرو رفته باشد.